صادرات و موانع آن باعث شده تا فعالان اقتصادی نتوانند توانمندی‌های خود را آن طور که باید در بازارهای هدف معرفی کنند. نقشه راه توسعه تجارت خارجی در این راستا می‌تواند حرکت رو به جلو را برای صادرات به ارمغان بیاورد. اما دولت‌ها هیچ‌گاه از چنین نقشه‌ای برخوردار نبوده‌اند یا اگر نقشه راهی نیز ترسیم شده، نتوانسته‌اند آن را آن‌طور که باید، به اجرا در بیاورند.
در این راستا صمد حسن‌زاده، رئیس اتاق بازرگانی ایران بیان داشتن» ضمن برشمردن چالشهای صادراتی برای رفع این موانع دو بعد سیاسی و اقتصادی را مورد توجه قرار داد و همچنین عنوان کرد برای تقویت صادرات، باید تولید را تقویت کرد و برای تقویت تولید باید بسترهای تولید را تقویت کرد. اما موضوعی که موجب شد تا این مصاحبه شکل بگیرد برگزاری ایران اکسپو بود. این رویداد بزرگ اقتصادی که قرار است به زودی در ایران برگزار شود می‌تواند زمینه‌ای برای معرفی توانمندی‌های ایران به کشورهای خارجی باشد.
حسن‌زاده نقش نمایشگاهها را در پیشبرد اهداف صادراتی بسیار مهم قلمداد می‌کند و می‌گوید: نمایشگاهها و نشست‌‌های حاشیه آنها، به ایجاد ارتباطات تجاری، سرمایه‌گذاری و شناسایی بازارهای جدید کمک می‌کنند. او رویدادهای نمایشگاهی را کاتالیزور شکل دهی روابط تجاری می‌داند. در ادامه مشروح این گزارش را می‌خوانید.
آقای حسن‌زاده با توجه به اینکه در حال حاضر صادرات ایران به‌شدت از واردات عقب افتاده به نظر شما مهم‌ترین مشکلی که مانع توسعه صادرات شده است چیست؟
توسعه صادرات بدون داشتن نقشه راه توسعه تجارت خارجی حرکتی بطئی به‌دنبال دارد . به نظر می‌رسد دولت‌ها در ادوار مختلف اهداف خوبی را برای تجارت خارجی ترسیم کرده ولی هیچ وقت یک نقشه راه عملیاتی روشن و شفاف نداشتند و شاید علت آن نداشتن یک سیاستگذار واحد و اجرایی در حوزه توسعه صادرات بوده است. به‌رغم اینکه سازمان توسعه تجارت ایران نهاد اصلی سیاستگذار در حوزه توسعه تجارت خارجی است ولی مراجع دیگر مانند شورای عالی اقتصاد، ستاد هماهنگی روابط اقتصادی خارجی، دستگاه‌‌های متولی کمیسیون‌‌های مشترک، شورای عالی سران قوا و... نقش‌آفرینی می‌کنند که لازم است این مساله برای یکبار از سوی مقامات مسوول مرتفع شود. در خصوص «ضعف دیپلماسی اقتصادی» که خوشبختانه دولت فعلی تقویت آن را یکی از برنامه‌های حوزه سیاست خارجی خود قرار داده است از جمله مشکلات چند ساله سیاست‌های صادراتی کشور بوده است .
دیپلماسی اقتصادی بنابر تعریف، نقطه تلاقی دو حوزه اقتصاد و سیاست خارجی است. امروز، شرایط اقتصادی کشور به گونه‌‌ای است که تحولات سیاسی و روابط حاکم بر دیپلماسی عمومی و تصمیمات سیاسی نقش اساسی در تجارت خارجی دارد به عبارتی، بازی اقتصاد به میدان سیاست کشانده شده است و راه‌حل مشکلات ما در تولید، تجارت و صادرات بیش از آنکه اقتصادی باشد، سیاسی شده است. کشورهای توسعه‌یافته، از ابزار دیپلماسی و اهرم‌‌های سیاسی برای رسیدن به اهداف خود در زمینه اقتصاد، تجارت و جذب سرمایه خارجی بهره‌‌برداری می‌کنند و سیاست‌‌ورزی در خدمت اقتصاد قرار گرفته است . تبعات ضعف ما در حوزه دیپلماسی اقتصادی، تحریم‌‌های سنگین بین‌المللی، کوچک شدن سبد صادراتی و مقاصد صادراتی کشور، بی‌‌ثباتی نرخ ارز و به طور کلی، دامن زدن به نااطمینانی‌‌های اقتصاد کلان را به‌دنبال دارد و قربانی نهایی این تبعات، بخش خصوصی و تولید و تجارت است. البته مشکلات و موانع توسعه صادرات درکشور موانع داخلی و بیرونی زیادی دارد که مجال پرداختن به آن در این مصاحبه نمی‌گنجد.
شما به‌عنوان رئیس اتاق ایران، راهکارهای برون رفت از چالشهای صادراتی را چه می‌‌دانید؟
جنس و نوع چالش‌ها و مشکلات توسعه صادرات از یک جنس و یک نوع نیست و هرکدام راهکارهای خود را دارد ولی شاید بتوان راهکارهای آن‌را در دو بعد سیاسی و اقتصادی تبیین کرد در بعد سیاست، اتخاذ سیاست خارجی توسعه‌‌گرا و برون‌‌گرا، از بین بردن تصویر ناامنی اقتصادی از کشور، پرهیز از رویکرد تقابلی به مسائل بین‌المللی، عادی‌‌سازی روابط با کشورها و تلاش در راستای اعتمادسازی در روابط بین‌الملل و اطمینان بخشی به سرمایه‌گذار خارجی باید به طور جد دنبال شود. ما باید در عرصه بین‌المللی، منافع دیگر کشورها را به منافع خود گره بزنیم.
باید به دنیا نشان دهیم به دنبال توسعه در داخل و تعامل با خارج هستیم. در بعد اقتصاد، پس از پیشرفت در بعد سیاسی، نیازمند تقویت بنیه تولید و صادرات غیرنفتی (تنوع‌‌بخشی به سبد صادراتی) افزایش رقابت‌‌پذیری اقتصادی و افزایش قدرت چانه‌‌زنی اقتصادی، پیوستن به زنجیره‌‌های ارزش جهانی از طریق استفاده از ظرفیت نهادهای اقتصادی بین‌المللی یا پیمان‌‌های اقتصادی منطقه‌‌ای که همه اینها با هدف به رسمیت شناخته شدن اقتصادها و تامین منافع اقتصادی کشورها شکل گرفته‌‌اند (تنوع‌‌بخشی به مقاصد صادراتی) هستیم. لازم است ما دامنه تجارت خود را از کشورهای همسایه و منطقه فراتر ببریم. برای تقویت صادرات، باید تولید را تقویت کرد. برای تقویت تولید باید بسترهای تولید را تقویت کرد و نگاه توسعه‌‌گرا داشت و صدای بخش خصوصی را شنید و با آنان در تصمیم‌گیری‌های کلان مشورت گرفت، از نظرات بخش خصوصی استفاده کرد. اگر بخواهم تمام اینها را خلاصه کنم در چند جمله می‌توان گفت: نخست، از سیاست کمک بگیریم برای تقویت اقتصاد. دوم، نگاه توسعه‌‌محور به اقتصاد داشته باشیم تا هم تولید تقویت شود هم صادرات. سوم، از همسایگان و کشورهای منطقه فراتر برویم. دنیای خود را محدود به بازیگران کوچک نکنیم . چهارم، پیشنهادهای دلسوزانه و متعهدانه بخش خصوصی را بپذیریم.
به اعتقاد شما، نمایشگاهها چه کمکی می‌توانند به شرکت‌های صادرات‌محور برای ورود به بازارهای جدید و ایجاد شبکه‌‌های جدید بکنند؟
سهم نمایشگاهها در رشد تجارت نیازی به اثبات ندارد. به‌ویژه آنکه، امروز بازارها مثل گذشته محصور در مرزها نیستند. به لطف اقتصاد دیجیتال، مشتریان و بازارها بسیار بیشتر از گذشته جهانی شده‌‌اند.
نمایشگاهها و نشست‌‌های حاشیه آنها، به ایجاد ارتباطات تجاری، سرمایه‌گذاری و شناسایی بازارهای جدید کمک می‌کنند. فرصت‌‌های جذب گردشگر که در حاشیه نمایشگاهها ایجاد می‌شود هم قابل انکار نیست. کشورهای توسعه‌یافته، فراتر از منافع اقتصادی، از مزایای اجتماعی و زیست محیطی در کنار تسهیل تعاملات به واسطه برگزاری نمایشگاهها و رویدادهای بین‌المللی استفاده می‌کنند.
در دنیا کارکرد نمایشگاهها چیست؟ آیا ایران می‌تواند از این امکان به درستی استفاده کند؟
در دنیا نمایشگاهها مرکز پرورش ایده‌‌ها، رونمایی از آخرین پیشرفت‌‌ها و کانون شبکه‌‌سازی هستند. در واقع نمایشگاهها در نقش کاتالیزور برای شکل‌‌دهی همکاری، استقرار روابط معنادار و خلق نوآوری هستند. در کشور ما به دلیل محدودیت‌های بین‌المللی، تحریم‌‌ها، حمایت‌‌های ناکافی دولت در این زمینه و شاید تاحدی ضعف خود صنایع، شاهد برجسته کردن و گسترش فرصت‌‌ها در صنعت نمایشگاه نبوده‌‌ایم. با این حال امید داریم با تلاش بخش خصوصی در کنار دولت، از این دست رویدادها در آینده بیشتر اتفاق بیفتد . در حال حاضر نیز منتظر برگزاری ایران اکسپو هستیم و امید داریم که این رویداد فتح بابی برای ورود به بازارهای جدید باشد.