عبای نایین قدمتی 200 ساله دارد که در دهه ۵۰ سالانه پنج هزار عبا از نایین صادر می‌شده است، اکنون نه تنها روند صادرات این محصول با کاهش مواجه شده بلکه عبابافی نیز از رونق افتاده است.
خبرگزاری فارس، نایین: عبای نایین قدمتی ۲۰۰ ساله دارد و در دل زمین بافت می‌شود، قابل توجه اینکه در دهه ۵۰، سالانه حدود پنج هزار عدد عبا از این شهرستان به کشورهای حاشیه خلیج فارس و کشورهای سردسیر منطقه صادر شده است اما اکنون به دلایلی مختلفی، نه تنها بافت عبا به صورت سفارشی و کاهشی شده بلکه عبای نایین فقط به کشورهای لبنان و سوریه صادر می‌شود.
کارگاه عبابافی در دل زمین
حسن بیک، یکی از عبابافان محله محمدیه در گفت‌وگو با خبرنگار فارس در نایین اظهار کرد: اینجا یکی از قدیمی‌ترین کارگاه‌های عبابافی نایین واقع در محله محمدیه است که پنج کارگاه در دل زمین فعالیت می‌کند.
وی به تاریخ وجود عبا در نایین بر اساس شنیده و اطلاعات خویش اشاره کرد و گفت: عبابافی و کارگاه‌های آن از دوره صفویه به بعد به وجود آمده و نایین شهری به اسم شهر و‌َهوم بوده است که در بحث صنعت، سفالگری، پارچه بافی و تولید کفش حرف برای گفتن داشته است.
حسن بیک ادامه داد: در این شهر زلزله می‌شود، کسانی که زنده می‌مانند این حفره‌هایی که امروز در دل زمین به عنوان کارگاه‌های عبابافی از آن استفاده می‌شود، توسط افراد باقی مانده پس از زلزله برای جان‌پناه و سکونت‌گاه موقت در زمین کنده می‌شود.
این بافنده عبا با اشاره به گرم بودن این سکونت‌گاه موقت در فصل زمستان و سرد بودن در فصل تابستان، افزود: به مرور زمان ساختمان‌هایی در اطراف این منطقه ساخته می‌شود که برای امورات مختلفی از جمله دامداری، کرباس، کالابافی با پنبه و ابریشم و پارچههای پشمی و دیگر موارد از آن استفاده می‌شود.
وی با اشاره به روی‌آوردن به دین اسلام در افراد ساکن این منطقه گفت: دستگاه عبابافی اولین بار از زواره به نایین آورده می‌شود و عبابافی به دلیل استفاده از پارچه عبا در تولید پوشاک رونق می‌گیرد. پارچههای عبای نایین به کشورهای حاشیه خلیج فارس صادر می‌شده است.
نمونه‌ای از پارچه بافته شده عبا
حسن بیک تصریح کرد: مرغوب ترین پارچه‌ای که بافته می‌شود به ترتیب کرک بز و کرک شتر و ضعیف‌ترین آن پشم گوسفند است و عرض عباهای بافته شده در نایین ۷۰ تا ۸۵ سانتی متر است و کم پیدا می‌شود که عبایی با عرض ۹۰ سانتی متر بافته شده باشد.
این بافنده عبا افزود: پارچه‌ها صادراتی است و اکثرا پارچههای عبا را به کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس صادر می‌کردند و بسیاری نیز در ایران مورد توجه ویژه بوده است، توجه کنید که اگر بخواهید طاقه ۶ متری عبا ببافید، حداقل باید ۱۰ کیلوگرم کرک شتر تهیه کنید و مو کشی کنید چرا که کرک هم پشم، هم مو و هم ضایعات دارد و از این ۱۰ کیلوگرم، ۳ کیلوگرم کرک خالص تهیه می‌شود.
وی با بیان اینکه مرغوب‌ترین کرک شتر متعلق به هاشی یعنی بچه شتر ۳ ساله است که احتیاجی به موکشی ندارد، گفت: در ادامه فرآیند تولید عبا، پس از موکشی، کرک باید شسته شود و برای رنگرزی باید از پوست گردو، برگ مو، رناس و مواد دیگر استفاده شود و فرآیند رنگرزی ۲۴ ساعت زمان می‌برد و پس از خشک کردن و سرد شدن، باید کرک حلاجی شود.
حسن بیک ادامه داد: در قدیم حلاجی با دست انجام می‌شده و کرک را می‌بریدند و حلاجی می‌کردند، پس از این مرحله با چرخ نخ‌ریسی باید ریسیده شده و دستگاه نخ‌ریسی در هر خانه‌ای برای ریسیدن کرک، پشم و پنبه و تبدیل به نخ وجود داشته و برای پارچه عبا مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
این بافنده عبا اضافه کرد: برای بافت عبای ۶ متری کامل، حداقل باید یک ماه و نیم تا دوماه وقت بگذارید تا یک طاقه عبا تهیه کنید و پس از بافت می‌توان از آن کلاه، جلیقه و یا هرچه که مدنظر درخواست کنندگان باشد تهیه کنید اما عموما ما کلاه، جلیقه، کلیه بند و یا به صورت معدودی بنابر درخواست‌ها، عبا دوخته می‌شود.
ماکو از وسایل عبابافی
عبابافی در شهرستان نایین نیازمند حمایت است
وی با بیان اینکه در شهرستان نایین از عبابافی حمایت نمی‌شود و یا این میزان حمایت کافی نیست، تاکید کرد: تعداد بافنده‌های ما به انگشتان یک دست نمی‌رسد و اکنون بیشتر افراد به گلیم‌بافی روی آورده‌اند و کسی دیگه عبا نمی‌بافد چرا که دیگر خانمی نیست ریسندگی یا موکشی کند و باید صفرتاصد آن را خود بافنده بلد باشد.
حسن بیک افزود: گلیم‌ها اکثرا با پشم گوسفند بافته می‌شود و محدود با کرک بافته می‌شود چرا که یک کیلوگرم کرک تمیز شده حدود ۸۰۰ هزار تومان تا یک میلیون تومان هزینه دارد.
این بافنده عبا خاطرنشان کرد: شاید ۹۹ درصد پوشاکی که ما امروز برای گرم ماندن در فصل زمستان و زمان سرما از آن استفاده می‌کنیم، از مواد صنعتی و مواد پلاستیکی است، مشکل ما در کاهش رونق عبابافی، کمبود ریسنده است و پشم و کرک هیچوقت کار دست را نمی‌تواند دستگاه انجام دهد و پارچه خروجی دستگاه هیچ وقت به لطافت کار دست و سنتی نمی‌رسد.
وی با اشاره به مشخصات عبای نایین تصریح کرد: عبای نایین عبای سبکی نیست، یک نوع پارچه عبا در خوزستان بافته می‌شود که کل وزن آن عبا ۳۰۰ گرم و تار و پود آن از کرک است که یک طاقه عبای آن حداقل از ۲۴ تا ۳۰ میلیون تومان است اما سبک‌ترین عبای نایین یک کیلوگرم و ۸۰۰ گرم و سنگین‌ترین آن نزدیک به دو کیلوگرم و ۸۰۰ گرم است.
حسن بیک ادامه داد: به این دلیل که شتر در ظهرهای کویر دمای ۵۰ درجه و در شب‌های کویر دمای زیر صفر را تحمل می‌کند، عبای نایین چون از کرک شتر و بز و نه پشم آن، است در زمان سرما اصطلاحا پف و در زمان گرما جمع می‌شود، موجب ایجاد دمای مناسب برای بدن انسان می‌کند
این بافنده عبا در پایان گفت: پارچه عبا که بافته شد، افراد معدودی در این منطقه با استفاده از پارچه عبا، عبا، جلیقه و دیگر محصولات را می‌دوزند.
نمونه‌ای از گلیم نایین
بافنده‌ای که با دستگاه هم سن خود عبا می‌بافد
حبیب شهریاری محمدی، یکی از بافندگان عبا در محله محمدیه که با دستگاهی هم سن و سال خودش در خانه همراه با همسر خود به بافندگی مشغول است در گفت‌وگو با خبرنگار فارس در نایین اظهار کرد: دستگاهی که با آن عبا می‌بافم، حدود ۶۰ سال پیش آن را خریداری کرده‌ام و اکنون من حدود ۷۴ سال سن دارم و اتاقی را در خانه به این امر اختصاص داده‌ام.
وی در ادامه گفت: روش بافت عبا بدین شکل است که اول باید پشم یا کرک را تهیه، رنگرزی و با چرخ و دستگاه نخ‌ریسی، ریسیده شود و سپس نخ‌ها را با دستگاه دور ماسوره پیچیده و در ماکو قرار می‌دهیم.
شهریاری ادامه داد: در مرحله بعد ماکو را در دست گرفته و در طول دستگاه عبابافی با دو دست جا به جا می‌کنیم و دو تخته در پایین دستگاه قرار دارد که با پا آن را پایین برده، سپس ماکو را از طرفی انداخته و از طرف دیگر با دست دیگر می‌گیریم.
این بافنده عبا افزود: با تخته چوبی که در بالا قرار دارد و مانند دفتین قالی‌بافی اما یکسره است به اصطلاح کوبیده می‌شود تا این نخ‌ها جمع و کوبیده شود و سپس نخ‌های کوبیده شده صاف می‌شود و سپس پارچه عبای بافته شده به خیاط داده می‌شود تا بنابر درخواست و تقاضا دوخته شود.
وی با بیان اینکه عبای ۶ متری یا ۷ متری با چرخ دوخته می‌شود، گفت: داخل عبا آستر نیز به دلیل گرم‌تر شدن و عدم خارش ناشی از کرک‌ها، توسط برخی بافندگان دوخته می‌شود و عبای نایین از ۳ تا بیش از ۱۰ میلیون تومان فروخته می‌شود و هزینه دوخت و دوز حدود ۲۰۰ هزار تومان است البه بنابر جنس پارچه عبا، قیمت نیز متفاوت است.
شهریاری با اشاره به بازار فروش و استفاده از عباهایی که در طول ماه در خانه می‌بافد، گفت: اکثر عباها و گلیم‌هایی که در خانه می‌بافم، یا در بازار به فروش رسانده و یا به دلیل اشتیاق فرزندان و یا نوه‌ها به آنان براساس درخواست اندازه و رنگ و طرح هدیه می‌دهم و چون خانواده نسبتا شلوغی هستیم، درخواست‌ها برای منازل، مصارف شخصی یا علاقه‌مندی به داشتن عبا یا گلیم بسیار است.
عبای نایین قدمتی ۲۰۰ ساله دارد
محمود مدنیان، رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان نایین در گفت‌وگو با خبرنگار فارس در نایین اظهار کرد: عبای نایین حدود ۲۰۰ سال قدمت دارد، این عبا مختص نایین است و در جای دیگری با این کیفیت و این ویژگی‌های خاص، عبابافی انجام نمی‌شود.
وی ادامه داد: عبای نایین کاملا یک‌پارچه بافته شده و مورد استفاده در فصل زمستان است، با توجه به ضخامت آن به دلیل جنس آن که از پشم شتر و یا پشم گوسفند است، فقط باید از آن در فصل زمستان استفاده شود.
مدنیان با اشاره به جزئیات و روش بافت عبای نایین عنوان کرد: حدود اندازه طاقه عبا از ۶ متر تا ۷۵ سانتی متر است و کلیه مراحل به غیر از حلاجی که در چند دهه اخیر به صورت دستگاهی باید حلاجی شود، در گذشته به صورت سنتی و با دست انجام می‌شد و ریسیدن و تبدیل کرک و پشم به نخ با دستگاه نیز کیفیت عبا را کاهش داد و اکنون این نخ ریسی توسط زنان و اهالی منزل به صورت دستی انجام می‌شود.
بازار عبای نایین از رونق افتاده است
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان نایین افزود: بازار عبای نایین متاسفانه به دلایل مختلفی از حدود ۴۰ سال گذشته تاکنون از رونق افتاده است که یکی از دلایل آن، قیمت بالای عبا است زیرا هفت مرحله کار به صورت دستی و با نیروی زیاد بر روی آن انجام می‌شود و خروجی این هنر قیمت بالایی دارد به صورتی که عبای پشم شتر با قیمتی حدود ۱۰ میلیون تومان به فروش می‌رسد.
وی با اشاره به دلایل کاهش رونق عبای نایین، گفت: ریسیدن نخ باید توسط زنان و پیرزنان انجام شود اما متاسفانه اکنون تعداد کسانی که به این کار مشغول هستند بسیار کم است و عباباف در شهر نایین بسیار کم شده زیرا صرفه اقتصادی ندارد.
مدنیان اضافه کرد: اینکه می‌گویم ۱۰ میلیون تومان یک پارچه عبا به فروش می‌رسد، یک نخ ریس در طول یک هفته به نخ ریسی می‌پردازد و مقدار هزینه‌ای که از فروش عبا دستگیر وی می‌شود، هزینه‌ای حدود ۴۰۰ هزار تومان است و این مبلغ بسیار پایینی است.
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان نایین خاطرنشان کرد: به همین علت و عدم صرفه اقتصادی، با عدم استقبال مردم برای بافت عبا به خصوص در میان جوانان مواجه هستیم زیرا بافت عبا حدود یک هفته زمان می‌برد اما حدود یک میلیون تومان برای عباباف خروجی دارد و این امر در وضعیت فعلی مقرون به صرفه نیست.
بافنده عبا در نایین
عبای نایین به کشورهای منطقه صادر می‌شود
وی با اشاره به مرغوبیت عبای نایین و صادرات آن عنوان کرد: در زمان قدیم و در حدود ۷۰ تا ۱۰۰ سال پیش به دلیل مرغوبیت بسیار بالای عبای نایین، این عبا به کشورهای عربی که نسبتا سردسیرتر بودند و همچنین کشورهای سوریه، عراق و لبنان به صورت عدل صادر می‌شد، اکنون متاسفانه این صادرات کاهش پیدا کرده و اکنون عبای نایین به کشورهای سوریه و لبنان صادر می‌شود که با توجه به مشکلات سوریه، صادرات عبا به این کشور نیز کاهش پیدا کرده است، به دلیل کاهش تولید، جنبه داخلی پیدا کرده است.
مدنیان با بیان اینکه عبای نایین در رنگ‌های سرخ و خرمایی بافته می‌شده است، گفت: عبای نایین یک عبای زمستانه است که اغلب با پشم گوسفند یا شتر بافته می‌شود که پشم شتر برخلاف پشم گوسفند رنگ نمی‌شود و دارای رنگ طبیعی و از بین نرفتنی پشم شتر است و کیفیت بهتری دارد اما قیمت آن نسبت به پشم گوسفند بیشتر است.
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان نایین افزود: عبابافی در نایین به صورت مرکزیت در محله محمدیه شهر نایین انجام می‌شود اما به صورت محدود در شهر نایین در کارگاه‌های خانگی وجود داشته اما مرکزیت و تعدد عبابافی به صورت کارگاهی در محله محمدیه است.
وجود کارگاه‌های عبابافی در دل زمین
وی با بیان اینکه کارگاه‌های عبابافی در محله محمدیه نایین دارای ویژگی‌های منحصر به فرد خود است، گفت: این کارگاهها به صورت طبیعی در دل زمین کنده شده است و شرایط کارگاهی بسیار جالبی در سرداب و زیر زمین دارد، حدود ۳۰ سال پیش تا کنون به عبای نایین به دلیل مشکلات به وجود آمده کمتر مراجعه شده است و اکنون بیشتر به گلیم بافی پرداخته می‌شود.
مدنیان در ادامه با اشاره به گلیم‌بافی در نایین اظهار کرد: گلیم‌هایی که در نایین تولید و بافته می‌شود، گلیم‌های سجاده‌‌ای هستند که کاربرد عبا را دارد و روش بافتن و دستگاه آن مانند عبا است اما دارای عرض ۷۰ سانتی متر است و تفاوت آن در دانه درشت یا دانه ریز بودن دستگاه است ولی به صورت کلی دستگاه عبابافی و گلیم‌بافی یک دستگاه است.
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان نایین یادآور شد: عبا در قدیم به صورت خود عبا توسط روحانیون یا مردم شهرستان نایین و مردم مناطق سردسیر استفاده شده است و مردم در فصل زمستان و یا در زمان رجوع به بیابان‌ها و زمین‌های کشاورزی از عبا به دلیل خاصیت گرم بودن آن استفاده می‌کردند که البته بخش اعظمی از استفاده کنندگان عبا روحانیون هستند.
کاهش کاربری یکی از دلایلی کاهش رونق عبای نایین
وی با اشاره به یکی دیگر از دلایل کاهش رونق عبای نایین گفت: در زمان حال، کاهش کاربری عبا یکی دیگر از دلایل کاهش رونق آن است زیرا اکنون به غیر از روحانیون، دیگر کسی عبا به تن نمی‌کند و روی دوش نمی‌اندازد و روحانیون نیز اکنون از عبا به ندرت استفاده می‌کنند زیرا مانند گذشته زمستان‌های سردی نداریم و این از دلایلی است که باعث شده عبای نایین از رونق بیفتد.
مدنیان افزود: در حال حاضر اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان نایین در تلاش است که عبای نایین به اقلام کاربردی تر در جامعه امروزی مانند جلیقه، شال، کلاه و کفش بافته و تولید شود تا این هنر و این یادگار مهم به فراموشی سپرده نشود.
وی در ادامه تصریح کرد: این اداره برای رونق صنعت دستی عبابافی کارهای بسیاری انجام داده است که تهیه مواد اولیه اعم از پشم و رنگ و خامه برای گلیم و پشم عبا به صورت رایگان و اعطای تسهیلات وام برای کارگاهها از جمله این اقدامات است، یکی دیگر از مهمترین اقدامات، پرداخت قبض آب، گاز و برق کارگاه‌های عبابافی توسط اداره میراث فرهنگی است که در گذشته اینچنین نبوده است.
مدنیان ادامه داد: مرمت چندین مرحله کارگاه‌های عبابافی، تهیه بروشور معرفی عبا و کارگاهها، عرضه عبای نایین در نمایشگاه‌های مختلف و همچنین موزه کویر نایین از دیگر اقدامات اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان نایین در راستای حفظ و رونق بخشی به این صنعت دستی است.
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان نایین تاکید کرد: عبای نایین در فهرست میراث ناملموس کشور به شماره ۴۸۶ در تاریخ ۱۳۹۱/۰۶/۰۱ به اسم نایین به ثبت ملی رسیده است زیرا این مهم به نایین مربوط می‌شود و عبای تولید شده و زمستانه به صورتی که توضیح داده شد، مخصوص منطقه نایین است.
مهارت بافت گلیم نایین مختص این شهرستان است
وی در ادامه با اشاره به دیگر صنایع‌دستی شهرستان نایین به ویژه گلیم‌بافی که در کارگاه‌های عبابافی تولید می‌شود، اظهار کرد: مهارت بافت گلیم نایین مختص این شهرستان بوده و به صورت کاملا دستی و با دستگاه بافندگی سنتی در کارگاه‌های عبابافی تولید می‌شود.
وی در ادامه گفت: مواد اولیه این بافته از پشم و پنبه تولید و در طرح‌های راه راه رنگی با ابعاد ۱۲۰ در ۷۵ ساخته می‌شود، البته با ابعاد بزرگتر نیز وجود دارد.
مدنیان افزود: در محله محمدیه شهر نایین زیر زمین و سرداب‌های متعددی با استفاده از تکنیک کَند ساخته شده است که اکنون به کارگاه‌های عبابافی و گلیم‌بافی محمدیه شهرت دارد.
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان نایین در پایان گفت: در دهه ۵۰، سالانه حدود پنج هزار عدد عبا از این شهرستان به کشورهای حاشیه خلیج فارس صادر می‌شد.
بازدید وزیرمیراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری از نایین
قول وزیر میراث فرهنگی برای رونق بازار فروش عبای نایین
سید عزت‌الله ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در سفر به نایین با بیان اینکه نایین مجموعه‌ای از یک ایران است، محله محمدیه را محله‌ای بی‌نظیر در کشور عنوان و اظهار کرد: محمدیه یک محله عبابافی با دستکندهای بی‌نظیر و عباهای با کیفیت خیلی عالی، هم مجموعه گردشگری و هم حوزه‌ی اشتغال آفرینی است که در راستای رفع مشکلات این محله تلاش می‌کنیم و بازار فروش عبا را در حوزه صادرات رونق می‌دهیم.
وی ضمن ابراز امیدواری برای جبران گذشته متناسب با توانایی‌ها، مصوبات و اعتبارات و رفع موانع، گفت: نایین صنایع دستی متفاوت و ارزشمندی دارد و بازار تاریخی، کاروانسرای روستای بلاباد، قلعه تاریخی نایین مربوط به اقوام پارت به نام نارین قلعه، آب انبارهای تاریخی یک هویت متفاوت به نایین داده و این شهر را به قطب گردشگری تبدیل کرده است و باید سرمایه گذاری انجام شود زیرا از نظر وزارت میراث فرهنگی قطب گردشگری محسوب می‌شود.
ضرغامی افزود: اعتقاد داریم که شرق استان اصفهان با محوریت نائین می‌تواند موقعیت ویژه داشته باشد البته برنامه‌ریزی‌هایی انجام دادیم و سال گذشته پس از اصفهان و کاشان بیشترین جذب گردشگر خارجی متعلق به شهر نایین بوده است.
به گزارش فارس، صنایع دستی شهرستان نایین نه تنها ارزشمند بلکه هویت زنان و مردان نایینی است که از اعماق وجود و حتی در دل زمین برای زنده نگهداشتن آن تلاش کردند. از این رو افزایش رونق صنایع دستی به خصوص عبا و عبابافی، نیازمند تدابیری نظیر معرفی عبای نایین درسطح شهرستان، استان و کشور، فراهم‌سازی مقدمات بافت و مواد اولیه مناسب، بررسی و شناخت جامعه هدف‌های خواهان عبا در کشور و منطقه خاورمیانه به خصوص در کشورهای عربی و توجه ویژه مدیریت شهری و مسؤولان شهرستان به صنایع دستی به خصوص عبا که کمترین اقدام، هدیه دادن صنایع دستی در کنار خوراکی‌های نایین است.